نقشه راه تهران ضد زلزله - مجله کامپیوتر

به گزارش مجله کامپیوتر، آنالیز الگوی جهانی مقابله با مخاطره زلزله نشان می دهد انتشار عمومی نقشه محلات پرخطر شهری می تواند تهران را به یک شهر تاب آور در برابر زلزله تبدیل کند.

به گزارش دنیای اقتصاد، دو سال پیش یک نهاد پژوهشی وابسته به وزارت راه و شهرسازی تحت عنوان مرکز تحقیقات راه، مسکن و شهرسازی، نقشه مخاطرات لرزه ای شهر تهران را در مقیاس محله ای در 22 منطقه منتشر کرد. در این نقشه ها گسل های اصلی شهر تهران براساس پهنه گسلی به سه نوع گسل های اصلی، متوسط و فرعی تقسیم بندی شدند و براساس موقعیت قرارگیری پهنه های گسلی نقشه محلات با آن ها تطبیق داده شد. به گونه ای که جزئیات موجود در نقشه تدوین شده اولا عامه فهم و مناسب برای استفاده عموم شهفرایندان بود و دوم آنکه هر شهفرایند ساکن شهر تهران با رجوع به نقشه و انتخاب محله زندگی یا کار خود می توانست متوجه گردد آیا پهنه گسلی در زیرزمین محله موردنظر آن ها وجود دارد یا خیر.

نکته جالب آنکه هر شهفرایند با آنالیز اطلاعات موجود در نقشه می توانست متوجه گردد که زلزله احتمالی در پهنه مورد آنالیز به شکل متوسط، خفیف یا شدید بروز پیدا می نماید. مطابق با الگوی دنیای مورد آنالیز در چهار کشور، یک هدف اصلی در استفاده از این نقشه ها در شناسایی میزان مخاطرات لرزه ای محلات شهر تهران نیز دنبال می گردد.

هدف اصلی تهیه و تدوین این نقشه آن است که با استفاده موثر از این نقشه توسط سرمایه گذاران ساختمانی و بسازوبفروش ها تهران به یک شهر ضدزلزله تبدیل گردد. طراحان این نقشه معتقدند این هدف از دو راستا می تواند به شکل مناسب محقق گردد. راستا اول آنکه، شهفرایندان ساکن در ساختمان های مسکونی بعد از اطلاع از خطر لرزه ای محل سکونت خود، بلافاصله تحریک به اقدام برای مقاوم سازی و افزایش تاب آوری در برابر زلزله احتمالی می شوند ودر نتیجه یک جریان عمومی گسترده در پایتخت برای ضدزلزله کردن ساختمان ها، محلات و نهایتا شهر شکل می گیرد.

راستا دوم کاربرد این نقشه برای سازندگان و بسازوبفروش های ساختمانی است. از آنجاکه اطلاعات این نقشه، تاثیر مهمی در تاب آوری ساختمان ها دارد اگر در سامانه الکترونیکی صدور پروانه ساختمانی به عنوان یک لایه جدید اطلاعاتی در کنار لایه اطلاعاتی طرح تفصیلی قرار گیرد، از این به بعد مجوز های ساختمانی که صرفا مبتنی بر ضوابط طرح تفصیلی صادر می شدند براساس موقعیت محله ها متناسب با خطری که پهنه های گسلی یک محله را تهدید می نماید، تبدیل می شوند. به عنوان مثال اگر در ضوابط طرح تفصیلی اجازه ساخت یک ساختمان بلندمرتبه در یک پلاک در یک محله داده شده، اگر این اطلاعات در سامانه شهرسازی گنجانده گردد، چنانچه این محله در موقعیتی باشد که گسل اصلی از آن عبور نموده یا به آن نزدیک است ضوابط ساخت به گونه ای اعمال خواهد شد که امکان ساخت یک ساختمان بلندمرتبه محدود خواهد شد؛ بنابراین ضوابط ساخت وساز در راستا ساخت ساختمان ایمن و با تاب آوری بیشتر قرار خواهد گرفت.

تحقیقات دنیای اقتصاد نشان می دهد: بعد از گذشت دو سال، این نقشه به عنوان یک لایه اطلاعاتی لازم الاجرا برای صدور پروانه ساختمانی در شهر تهران در سامانه الکترونیکی مدیریت شهری فعال نشده است. اگرچه در بعضی بانک های اطلاعاتی بخشی از این اطلاعات نقشه بارگذاری شده، اما همچنان ملاک عمل برای صدور مجوز ساختمانی نیست. از سوی دیگر در حوزه نظارت بر ساخت وساز های شهر تهران نیز اطلاعات این نقشه مدنظر قرار ندارد. این در حالی است که تهران با یک کلیک مدیریت شهری برای اعلام عمومی نقشه، می تواند در راستا تبدیل شدن به شهر ضدزلزله قرار گیرد.

البته در کنار این نقشه، اقدام دیگری نیز که مدیریت شهری پیش از این در حوزه اقدامات پس از وقوع زلزله برای تهیه نقشه تخلیه امن اضطراری در محلات شهر تهران انجام داده، به علت تغییرات مداوم کالبد محلات شهر، هنوز اقدامی در جهت به روزرسانی اطلاعات آن نیز صورت نگرفته است. آنالیز تجربه چهار کشور پیش رو در حوزه انتشار عمومی اطلاعات لرزه ای محلات شهر ها و به روزرسانی آن ها در این حوزه قابل توجه است. در ادامه تجربه 4کشور ترکیه، ژاپن، کانادا و هند در تهیه نقشه های گسلی آنالیز شده است:

سال گذشته ترکیه نقشه مناطق زلزله خیز خود را به روزرسانی کرد.

به گزارش روزنامه حریت، این نقشه که با همکاری 5 دانشگاه و دو موسسه دولتی پس از 21 سال به روزرسانی شده است در جلسه شورای وزیران ارائه شد. شرکت های ساخت وساز موظف شده اند که نقشه مناطق زلزله خیز را در ساخت بنا ها مدنظر قرار دهند و با محاسبه فشاری که در زمان زلزله به ساختمان ها وارد می گردد، در مناطق پرخطر ساختمان ها را طبق موازین مقابله با زلزله بنا نمایند. پروفسور احمد ارکان زمین شناس شناخته شده ترکیه می گوید نقشه جدید حدود 80درصد با نقشه پیشین مطابقت دارد. در این نقشه مناطق مختلف خاک ترکیه بر حسب میزان خطر وقوع زلزله درجه بندی شده اند. در نقشه جدید بخش اروپایی کلان شهر نواحی پرخطر درجه اول حضور دارند.

طبق نقشه جدید، خطر بروز زلزله در منطقه وان، ارزنجان و شهر آنکارا کاهش یافته است. ترکیه به دلیل موقعیت جغرافیایی اش در برابر وقوع زمین لرزه بسیار آسیب پذیر است، زیرا در محل تلاقی دو صفحه اصلی تکتونیکی اوراسیا و آفریقا- عربیا نهاده شده است. این صفحات بی وقفه از شمال تا جنوب به یکدیگر ساییده می شوند. ژاپن نیز نخسین بار پس از وقوع زمین لرزه آواجی- هانشین در سال 1995 قانون ویژه ای برای مدیریت زلزله تصویب و اجرا کرد.

سازمان مرکزی مقابله با زلزله براساس همین قانون ایجاد شد. این سازمان در سال 1999 ماموریت یافت که نقشه اصلی ملی خطر وقوع زمین لرزه را تهیه کند و به عنوان یک منبع رسمی برای پژوهش های آینده در زمینه زلزله در اختیار نهاد های علمی و تحقیقاتی و نیز عموم مردم قرار دهد.

پروژه تهیه این نقشه در سال 2001 شروع شد و در سال 2005 خروجی نهایی این پروژه انتشار یافت. طی این پروژه 2 نقشه اصلی تهیه شد؛ نخست نقشه خطر احتمالی زمین لرزه که در ارتباط بین لرزه های زمین و احتمال شدت دریافت آن در یک بازه زمانی نشان داده شده بود و نقشه دیگر که سناریو های زمین لرزه براساس فعالیت هر گسل و نقشه لرزه های احتمالی را نشان می داد. در تهیه نقشه خطر احتمالی زمین لرزه با به کارگیری روش های آماری، احتمال وقوع لرزه های شدید در هر بازه زمانی معین می گردد. به این ترتیب در هر منطقه احتمال وقوع و شدت لرزه ها و احتمال رانش زمین در اثر زمین لرزه محاسبه می گردد.

در تهیه نقشه سناریو لرزه های زلزله نیز تاثیر وقوع زلزله در نزدیکی هر یک از گسل ها و انتشار امواج لرزه ای با توجه به ساختار پیچیده زیرزمینی مورد توجه قرار می گیرد. این محاسبات بر مبنای مدل فیزیکی پاره گسل ها انجام می گردد. پس از وقوع زلزله مرگبار 1/ 9 ریشتری توهوکو مقامات سازمان لرزه شناسی ژاپن اقدام به اصلاح مجدد نقشه های خطر وقوع زلزله کردند، زیرا به دلیل احتمال بسیار کم وقوع زلزله در این منطقه، نام توهوکو در میان مناطق پرخطر ذکر نشده بود.

نخستین نقشه مناطق لرزه خیز کانادا نیز در سال 1970 منتشر شد. تهیه این نقشه شروعگر فرایند دنیای تهیه نقشه احتمال وقوع زمین لرزه در دنیا شد. در کانادا سازمان نقشه برداری و زمین شناسی مسوول تخمین خطر وقوع زلزله به منظور درج در قوانین ساخت وساز ملی است و تهیه این نقشه یکی از وظایف اصلی سازمان نقشه برداری و زمین شناسی کانادا به شمار می رود. نقشه خطر وقوع زمین لرزه کانادا هر پنج سال یک بار مورد بازنگری قرار می گیرد و نسخه جدید آن منتشر می گردد. آخرین نسخه این نقشه در سال 2015 تهیه شد و در قالب قوانین ملی ساخت وساز انتشار یافت.

هند در برابر وقوع زمین لرزه بسیار آسیب پذیر است و در فاصله سال 2005 تا به امروز بیش از 98 هزار نفر در هند در اثر وقوع 13 زلزله با بزرگی بیش از 5 ریشتر جان خود را از دست داده اند. آخرین نقشه رسمی مناطق زلزله خیز هند در سال 2010 منتشر شده است و اطلاعات زمین لرزه هایی را در بر دارد که تا سال 2009 روی داده اند. برای به روزرسانی این نقشه مرزبندی مناطق لرزه خیز و نیز شیوه انجام محاسبات مورد بازنگری کلی نهاده شد. این فرآیند بیش از دو سال به طول انجامید.